Service : ซ่อมโม่ดุม Shimano XT FH-M750

โม่ดุม Shimano XT FH-M750 

ดุมตัวนี้ประกอบชุดล้อใช้งานมาร่วมสิบปี ผ่านร้อน หนาว ฝน ผ่านระยะทางมาหลายพันกิโลฯ รับใช้จักรยานมาสองสามคัน สุดท้ายมาประจำการที่รถแม่  หลายปีก่อนดุมมีอาการสะดุดและมีเสียงดังนิดหน่อย เลยถือโอกาสรื้อล้างอัดจารบีและเปลี่ยนลูกปืนชุดใหม่  จากนั้นก็รื้อล้างอัดจารบีใหม่เกือบทุกปี แล้วแต่การใช้งาน แต่โม่ดุมไม่เคยรื้อออกมา เพราะเห็นว่ายังใช้งานได้ปกติ ทำได้แค่พยายามฉีดจารบีดอัดเข้าไป  จนวันหนึ่งแม่เอาไปปั่นตอนเช้า พอขากลับปั่นแล้วมีอาการล้อหมุนฟรี ตัวกระเดื่องโม่ไม่จับ เลยถือโอกาสทดลองซ่อมโม่ดุมซะเลย ก็เปิดหาข้อมูลในอินเทอร์เน็ตจนพบทาง  ใครมีดุม Shimano รุ่นอื่นๆ ก็มีวิธีซ่อมเหมือนๆ กัน ลองดูครับ

ส่ว่นประกอบของดุมชิมาโน่ (เครดิตภาพ : cycleseven.org)

ส่วนประกอบของดุม Shimano

เพื่อให้ง่ายในการซ่อม เราควรทำความรู้จักส่วนประกอบต่างๆ ของดุมล้อชิมาโน่ (และดุมที่ใช้ระบบลูกปืนเรียงเม็ด จี๋+เบ้า ตัวอื่นๆ) กันก่อน ส่วนประกอบหลักๆ ที่เราต้องรู้จักสำหรับขั้นตอนนี้คือ
1. แกนดุมล้อ (Axle / Axle Stud) เป็นเหล็กสลักเกลียว ตรงกลางมีรูสำหรับใส่แกนปลดล้อเพื่อยึดล้อให้ล็อคติดกับเฟรมจักรยาน
2. ลูกปืน (Ball Bearings) ทำหน้าที่เป็นตัวกลางระหว่างจี๋และเบ้า ดุมล้อหลังชิมาโนใช้ลูกปืนขนาด 1/4" (9+9 = 18 เม็ด) ลูกปืนในโม่ดุมขนาด 1/8" (25+25 = 50 เม็ด)

3. เบ้า (Cup / Bearing Cup) ทำหน้าที่รองรับลูกปืน

4. จี๋ (Cone / Bearing Cone) ทำหน้าที่ยึดลูกปืนเข้ากับเบ้า (ลูกปืน-ล้อจะลื่นไหลแค่ไหนก็ขึ้นอยู่กับการตั้งจี๋
5. น้อตล็อคจี๋ (Locknut) ทำหน้าที่ล็อคจี๋ไม่ให้คลายตอนล้อหมุน
6. โม่ดุม (Freehub) ประกอบด้วย
6.1 เปลือกโม่ดุม (Freehub Shell) ด้านนอกทำหน้าที่รองรับเฟืองเกียร์ (Cassette) ด้านในมีฟันสำหรับรองรับกระเดื่อง
6.2 แกนโม่ดุม (Free Hub Core) ทำหน้าที่รองรับกระเดื่อง (Ratchet Pawn) (ดุมรุ่นนี้จะมีกระเดื่อง 2 ตัว) ที่ล็อคด้วยแหวนสปริง (Snap Ring) ปลายด้านหนึ่งทำหน้าที่เป็นจี๋รองรับลูกปืน อีกด้านเป็นเกลียวสำหรับสวมน้อตล็อคแกนโม่ดุม
6.3 เบ้าดุม (Cup) หรือน้อตล็อคแกนโม่ดุม (Freehub Bearing Combination Race) ทำหน้าที่ล็อคแกนโม่ดุมไม่ให้คลาย ด้านในทำหน้าที่เป็นจี๋รองรับลูกปืนโม่ดุม ส่วนด้านหน้าทำหน้าที่เป็นเบ้ารองรับลูกปืนดุม
6.4 น้อตล็อคโม่ (Freehub Lockscrew) ทำหน้าที่ยึดตัวโม่ดุมเข้ากับดุมล้อ ของชิมาโน่ขันด้วยประแจหกเหลี่ยมขนาด 10 มม.
6.5 แหวน (Spacer) จะมีสองขนาดคือ หนาและบาง เรียงใส่ตามลำดับ
6.6 ซีลยาง (Rubber Seal) ทำหน้าที่กันฝุ่น-น้ำที่ด้านหัวของโม่ดุม
6.7 ฝาปิดโม่กันฝุ่น (Bearing Dust Shield) เป็นโลหะทำหน้าที่กันฝุ่นเข้าสู่โม่ด้านใน

ส่วนต่างๆ ของดุม โม่ดุม และอุปกรณ์ที่ต้องใช้

อุปกรณ์ที่ต้องใช้

1. เครื่องมือถอดโม่ดุม* (ผมใช้ประแจบล็อกเบอร์ 21 mm. มาเจียร์แต่งให้เป็นเขี้ยว 2 เขี้ยวพอดีกับร่องที่เบ้าดุม)
2. ประแจขันจี๋ เบอร์ 15 mm. และ 17 mm. (ไม่มีในภาพ)
3. ประแจหกเหลี่ยม เบอร์ 10 mm. (ไม่มีในภาพ)
4. คีมหรือแหนบขนาดเล็ก สำหรับคีบลูกปืน (ไม่มีในภาพ)
5. ไขควงปากแบน สำหรับงัดซีลยาง (ไม่มีในภาพ)
6. ลูกปืนขนาด 1/8" ใช้สองชุดๆ ละ 25 เม็ด
7. จารบีเกรดสูง ผมใช้ Shimano Premium Grease
8. พู่กัน สำหรับป้ายจารบี
9. น้ำมันอเนกประสงค์ WD 40 สำหรับล้างคราบจารบี
10. ผ้าขี้ริ้ว สำหรับทำความสะอาด


วิธีการซ่อมโม่ดุม Shimano XT FH-M750

1. เตรียมชุดล้อให้พร้อม โดยถอดแกนปลดล้อ แล้วถอดเฟืองออกให้เรียบร้อย

เตรียมโม่ดุม ถอดเฟืองออก

2. ถอดแกนดุมล้อ (Axle Stud) โดยใช้ไขควงปากแบนแงะซีลยางออกมา แล้วใช้ประแจขันจี๋เบอร์ 15 mm. จับจี๋ (Cone) ด้านใน และเบอร์ 17 mm. จับน็อตล็อคจี๋ (Locknut) ด้านนอก ขันถอดแกนดุมออก แล้วใช้ไขควง(ปลายแม่เหล็ก) ดูดลูกปืนออกมาใส่ในภาชนะพลาสติก
Note ควรถอดจี๋แค่ด้านซ้ายด้านเพียงเดียว เสร็จแล้วเรียงใส่กลับเข้าแกนล้อตามลำดับตามเดิม เพื่อให้ง่ายตอนใส่กลับ และควรตรวจเช็คลูกปืนให้ครบ ด้านละ 9 เม็ด

ใช้ไขควงปากแบนแงะซีลยางด้านซ้ายออกมา

ถอดแกนดุมล้อ ด้านในเบอร์ 15 mm. ด้านนอก 17 mm.

นำชุดแกนปลด แกนดุมล้อ และลูกปืนแยกใส่ภาชนะพลาสติกไว้

3. ถอดโม่ออกจากดุม ใช้ประแจหกเหลี่ยมเบอร์ 10 mm. เสียบเข้าไปในโม่ดุม (Free Hub) ขันออกทวนเข็มนาฬิกา แล้วถอดโม่ดุมออกมา
Note เพื่อให้ง่ายต่อการถอด ควรใช้น้ำมันอเนกประสงค์ฉีดทิ้งไว้สักพักก่อนถอด

ใช้ประแจหกเหลี่ยมขนาด 10 mm. ถอดโม่ดุมออกจากตัวดุม

4. ถอดรื้อโม่ดุม นำโม่ดุมคว่ำลงแล้วใช้ไขควงค่อยๆ ตอกฝากันฝุ่นออกมา จากนั้นนำโม่ใส่กลับเข้าไปที่ตัวดุม (Hub Shell) เพื่อล็อคไม่ให้โม่หมุนตามตอนถอด โดยไม่ต้องใส่น้อตล็อคโม่ (Freehub Lockscrew) แล้วใช้ประแจถอดโม่ดุมใส่เข้าไปให้เขี้ยวทั้งสองตรงกับร่องของเบ้า(น้อตล็อคแกนโม่ดุม) แล้วออกแรงขันออกตามเข็มนาฬิกา 
Note วิธีขันถอดเบ้า (หรือน้อตล็อคแกนโม่ดุม) จะต้องขันออกตามเข็มนาฬิกา ขันเข้าทวนเข็มนาฬิกา สวนทิศกับน็อตตัวอื่นๆ

ใช้ประแจถอดโม่ดุมขันออกตามเข็มนาฬิกา

สภาพเปลือกโม่ดุม เบ้า (น้อตล็อคแกนดุม) ลูกปืน แกนดุมและกระเดื่องที่โดนจารบีเสื่อมสภาพเคลือบจนใช้การไม่ได้

5. ทำความสะอาดโม่ดุม รื้อส่วนต่างๆ แช่น้ำมันซักแห้งทิ้งไว้ 1 คืน เพื่อให้กัดคราบสกปรกที่ฝังแน่น เสร็จแล้วนำออกมาล้างด้วยน้ำผสมผงซักฟอก เช็ดให้แห้ง แล้วฉีดน้ำมันอเนกประสงค์ทำความสะอาดอีกรอบ เช็ดด้วยผ้าสะอาดแล้วผึ่งลมทิ้งไว้ให้แห้ง

ส่วนประกอบของโม่ดุม จาก ซ้าย-ขวา, บน-ล่าง เปลือกโม่ดุม (Freehub Shell), แกนโม่ดุม (Freehub Core) (มีกระเดื่อง 2 ตัวพร้อมสปริงแหวนยึด), เบ้า (Cup) หรือน้อตล็อกแกนโม่ (Freehub Bearing Combination Race), แหวนบาง , แหวนหนา และซีลยางกันน้ำด้านใน

6. ประกอบโม่ดุมกลับ โดยนำพู่กันจุ่มจารบีป้ายด้านในเปลือกโม่ให้ทั่ว นำแกนโม่หงายขึ้นแล้วทาจารบีให้ทั่ว ใช้แหนบคีบลูกปืนเรียงให้ครบ 25 เม็ด แล้วนำเปลือกโม่สวมกลับเข้าไป ใส่แหวนหนา แหวนบาง แล้วใส่ลูกปืนด้านนอกอีก 25 เม็ด จากนั้นใส่เบ้าหรือน็อตล็อกแกนโม่ แล้วใช้ประแจขันเข้าทวนเข็มนาฬิกาพอตึงมือ แล้วนำโม่วางบนตัวดุมเพื่อล็อค แล้วขันกวดให้แน่น  นำซีลยางใส่เข้าที่แล้วนำฝาปิดกันฝุ่นใส่กลับ  ตรวจเช็คจารบีแล้วใส่ซีลยางกันฝุ่นด้านใน ลองหมุนดูเพื่อทดสอบว่ากระเดื่องจับฟันโม่ได้ดีหรือยัง

ทาจารบีให้ทั่วแกนโม่ดุม แล้วใส่ลูกปืนเรียงให้ครบ 25 เม็ด

ทาจารบีด้านในเปลือกโม่ให้ทั่ว

นำเปลือกโม่สวมแกน ใส่แหวนหนา แหวนบาง แล้วเรียงลูกปืนอีก 25 เม็ดเข้าไป

ขันเบ้าหรือน้อตล็อกแกนโม่ดุมให้แน่น ขันเข้าทวนเข็มนาฬิกา

นำฝาปิดกันฝุ่นใส่กลับเข้าที่ โดยใช้ไขควงค่อยๆ ตอกเข้า

สภาพโม่ดุมหลังการซ่อม อัดจารบีใหม่เรียบร้อย

7. ใส่โม่ดุมกลับที่ดุม นำโม่ดุมที่ซ่อมเรียบร้อยแล้วใส่กลับเข้าที่ตัวดุมล้อ แล้วนำน้อตล็อคโม่ดุมเสียบเข้าไป นำประแจหกเหลี่ยมขนาด 10 มม.ขันเข้าให้แน่น

นำโม่ดุมใส่กลับเข้าที่ตัวดุมแล้วใส่น้อตล็อคโม่เข้าไป

ใช้ประแจหกเหลี่ยมขนาด 10 มม. ขันเข้าให้แน่น

8. ประกอบดุมล้อ นำพู่กันจุ่มจารบีป้ายที่เบ้าทั้งสองด้าน และที่แกนดุมล้อให้ทั่ว ใช้แหนบคีบลูกปืนใส่กลับเข้าไปในเบ้าด้านละ 9 เม็ดจนครบ แล้วค่อยใส่แกนดุมล้อ จากนั้นขันจี๋เข้าไปพอตึงมือ ตามด้วยแหวนสองตัว และน้อตล็อคจี๋ ปรับตั้งให้ลื่นไหลจนได้พอใจแล้วค่อยขันล็อคให้แน่น
Note หลังการรื้อล้างอัดจารบีใหม่ ผมจะตั้งจี๋ให้ค่อนไปทางฝืดๆ นิดหน่อย เพื่อให้ลูกปืนค่อยๆ ปรับตัวเข้ากับเบ้า จี๋และจารบี แล้วจะค่อยๆ ลื่นขึ้นเอง

สภาพดุมที่ซ่อมโม่ ล้างอัดจารบีเสร็จเรียบร้อย

หมายเหตุ : เครื่องมือถอดประกอบโม่ดุมค่อนข้างหายาก ผมเองก็ไม่ค่อยได้ใช้บ่อยนัก เลยนำลูกบล็อกเบอร์ 21 มาเจียร์แต่งให้เป็นเขี้ยว 2 เขี้ยว พอดีกับร่องที่เบ้าดุม

เครื่องมือถอดประกอบโม่ดุม ลูกบล็อกเบอร์ 21 กับด้ามประแจบล็อกขนาด 1/2"